Γενικά για τα εμβόλια

Τα εμβόλια συγκαταλέγονται στα επιτυχέστερα μέσα πoυ διατίθενται για την πρόληψη της νoσηρότητας και πρoστατεύουν το εμβολιαζόμενo άτομo από τη δυνητική ανάπτυξη σοβαρών λoιμωδών νoσημάτων και μειώνουν τη διασπoρά των λοιμώξεων στην ευρύτερη κoινότητα με τo μηχανισμό της συλλογικής ανoσίας.

Η ενεργητική ανοσοποίηση (εμβολιασμός) είναι η χορήγηση ενός εμβολίου με σκοπό την πρόκληση ειδικής ανοσολογικής απάντησης (χυμικής ή κυτταρικής), με παράκαμψη των κινδύνων που απειλούν το άτομο από τη φυσική νόσηση.

Τα εμβόλια μπορεί να περιέχουν

• Ζώντες εξασθενημένους (attenuated) παθογόνους μικροοργανισμούς, όπως συμβαίνει με πολλά εμβόλια έναντι ιών (π.χ. ιλαράς, ερυθράς, παρωτίτιδας, ανεμευλογιάς, το εμβόλιο Sabin για την πολιομυελίτιδα και του κίτρινου πυρετού), το από του στόματος χορηγούμενο εμβόλιο του τυφοειδή πυρετού και το εμβόλιο κατά της φυματίωσης (BCG).
• Αδρανοποιημένους (killed/inactivated) λοιμογόνους παράγοντες, όπως συμβαίνει με αρκετούς ιούς και τα περισσότερα βακτηρίδια (π.χ. εμβόλια κοκκύτη, ηπατίτιδας Α, γρίππης, χολέρας, λύσσας, παρεντερικό εμβόλιο τυφοειδή πυρετού και Salk κατά της πολιομυελίτιδας).
• Τροποποιημένα ατοξικά προϊόντα του παθογόνου μικροοργανισμού, όπως συμβαίνει με τα τοξοειδή (toxoids) που περιέχονται στα εμβόλια της διφθερίτιδας και του τετάνου. Η διατήρηση όμως μακροχρόνιας ανοσίας απαιτεί περιοδική επαναχορήγηση αναμνηστικών δόσεων του εμβολίου (boosters).
• Εμβόλια που περιέχουν τμήμα του λοιμογόνου παράγοντα (εμβόλια υπομονάδων, subunits), εμβόλια που περιέχουν συνθετικά πολυπεπτίδια ή εμβόλια που παράγονται με τεχνικές ανασυνδυασμένου (recombinant) DNA, όπως το εμβόλιο του αιμοφίλου γρίππης τύπου b, της ηπατίτιδας Β, του μηνιγγιτιδοκόκκου ομάδος C, του πνευμονιοκόκκου (7-δύναμο συζευγμένο) και το παρεντερικό του τυφοειδή πυρετού.

Τα εμβόλια μπορούν να διακριθούν επίσης σε:

1.  Μονοδύναμα: όταν παρασκευάζονται από έναν μόνο μικροοργανισμό, τμήμα ή τροποποιημένο προϊόν (π.χ εμβόλιο για τέτανο ή ηπατίτιδα Β) και

2.  Πολυδύναμα: όταν παρασκευάζονται από περισσότερα είδη μικροοργανισμών (π.χ MMR) ή τροποποιημένων προϊόντων τους ή από περισσότερους τύπους ενός λοιμογόνου παράγοντα (π.χ OPV). Τα τελευταία αποτελούν σήμερα τη σύγχρονη τάση για την παραγωγή εμβολίων για βρέφη και παιδιά.

Αλλαγές της τελευταίας δεκαετίας

• Εφαρμογή των πολυδύναμων εμβολίων
• Αντικατάσταση εμβολίων (DTP DTaP, OPV IPV)
• Καθιέρωση νέων εμβολίων (μηνιγγιτιδοκόκκου οροομάδος C, πνευμονιοκόκκου, ανεμευλογιάς, ΗPV, ροταιού)
• Εντατικοποίηση εμβολιασμού των εφήβων

Αρχές εμβολιασμού

• Οι εμβολιασμοί στηρίζονται στη δευτερογενή αντισωματική ανταπόκριση.
• Η απάντηση του οργανισμού μετά την επαφή με γνωστό αντιγόνο, έχει ως αποτέλεσμα την ταχύτερη, σε υψηλότερη στάθμη και πιο αποτελεσματική παραγωγή αντισωμάτων. (ανοσολογική μνήμη).
• Για τα εμβόλια με ζώντες εξασθενημένους μικροοργανισμούς, μία δεύτερη δόση του αντιγόνου είναι ικανή να επάγει ικανοποιητική ανοσολογική απάντηση (μεγάλη αντιγονική ισχύς).
• Ηλικία έναρξης: από το 2ο μήνα της ζωής (εξαιρέσεις).
• Ελάχιστο μεσοδιάστημα μεταξύ των δόσεων: 4 εβδομάδες (εξαρτάται από το είδος του εμβολίου).
• Καμία δόση εμβολίου δε «χάνεται».
• Ταυτόχρονη χορήγηση εμβολίων: δεν επηρεάζει την αντισωματική απάντηση, ούτε αυξάνει τις ανεπιθύμητες ενέργειες.

Αντενδείξεις εμβολιασμού

Αποτελούν μόνο τα

• Οξέα εμπύρετα νοσήματα.
• Σοβαρή αλλεργική αντίδραση σε προηγούμενη δόση εμβολίου.

Το μέλλον στα εμβόλια

• Παρασκευή εμβολίων από διαγονιδιακά φυτά (trangenic plants)
• Εμβόλια με διαδερμική χορήγηση του αντιγόνου σε συνδυασμό με την κατάλληλη ανοσοενισχυτική ουσία
• Εμβόλια με τη μορφή ρινικού ψεκασμού ή σταγόνων (γρίππη)
• Εμβόλια για μη λοιμώδη νοσήματα (ΣΔ, νόσος Alzheimer)