Τι είναι οι τροφικές αλλεργίες;
Οι τροφικές αλλεργίες εκδηλώνονται όταν το ανοσοποιητικό σύστημα του σώματος αντιδρά σε μια συγκεκριμένη τροφή. Όταν εκτίθεται σε αυτήν το σώμα παράγει αντισώματα με αποτέλεσμα να εκδηλώνονται διάφορα συμπτώματα. Όταν η αλλεργική αντίδραση είναι άμεση (λίγα λεπτά ως 2 ώρες μετά τη λήψη της υπεύθυνης τροφής) τα τροφικά αλλεργιογόνα μπορούν να αναγνωριστούν από το ιστορικό. Υπάρχουν όμως και καθυστερημένες αντιδράσεις, όπου είναι δυσκολότερο να αναγνωριστεί η υπεύθυνη τροφή. Υπάρχουν όμως και άλλες ανεπιθύμητες αντιδράσεις στις οποίες όμως εμπλέκεται ο μεταβολισμός και όχι το ανοσοποιητικό σύστημα. Αυτές είναι γνωστές ως «δυσανεξίες» σε κάποιο τρόφιμο και περιλαμβάνουν αντιδράσεις λόγω ενζυμικής ανεπάρκειας που δεν επιτρέπει τη σωστή πέψη ορισμένων ουσιών, όπως η λακτόζη (ανεπάρκεια λακτάσης). Οι τροφικές αλλεργίες προσβάλουν περίπου το 7-8% του παιδικού πληθυσμού και αποτελούν το πιο συχνό πρόβλημα της βρεφικής και νηπιακής ηλικίας.
Η συχνότητα εμφάνισης τροφικής αλλεργίας στα παιδιά είναι σχεδόν διπλάσια από ότι στους ενήλικες.
Ποιες είναι οι εκδηλώσεις των τροφικών αλλεργιών;
Υπάρχει μεγάλη ποικιλομορφία συμπτωμάτων στις τροφικές αλλεργίες στα παιδιά. Οι τρόποι εκδήλωσης των τροφικών αλλεργιών περιγράφονται παρακάτω:
1. Σύνδρομο στοματικής αλλεργίας και συστηματική αναφυλαξία. Στην περίπτωση αυτή το παιδί μετά την κατάποση της υπεύθυνης τροφής θα σας παραπονεθεί για φαγούρα στο στόμα και τον φάρυγγα. Μέσα σε 10-15 λεπτά μπορεί να εξακολουθήσει πρήξιμο στα χείλη και την γλώσσα ή και αλλοίωση της φωνής. Σε ορισμένα παιδιά οι αντιδράσεις είναι ήπιες και υποχωρούν μετά από 30 λεπτά ως 1 ώρα. Υπάρχουν όμως και πιο σοβαρές αντιδράσεις που μπορεί να οδηγήσουν σε αναφυλακτική αντίδραση που πρέπει να αντιμετωπιστεί άμεσα.
2. Αλλεργικές αντιδράσεις καθυστερημένου τύπου. Στις περιπτώσεις αυτές δεν υπάρχει χρονική συσχέτιση με τη λήψη τροφής. Παρουσιάζονται με εκδηλώσεις από το δέρμα όπως ατοπική δερματίτιδα , έκζεμα , κνίδωση και από το γαστρεντερικό με κοιλιακά άλγη, διάρροια πολλές φορές με βλεννοαιματηρή πρόσμιξη και στασιμότητα βάρους. Πολλά παιδιά μπορεί να εκδηλώσουν και αναπνευστικά προβλήματα όπως αλλεργική ρινίτιδα και άσθμα.
3. Μεικτού τύπου που παρουσιάζουν συνδυασμό των ανωτέρω
Οι δερματικές και οι γαστρεντερικές εκδηλώσεις είναι συνηθέστερες στα βρέφη ενώ οι αναπνευστικές εκδηλώσεις σε μεγαλύτερα παιδιά. Το αναφυλακτικό σοκ είναι σπάνιο αλλά είναι το πιο σοβαρό και απειλεί τη ζωή. Ανεπιθύμητες αντιδράσεις σε τροφές σημειώνονται σε 20-30% των παιδιών σε ηλικίες μικρότερες από τα 3 χρόνια. Με την αύξηση της ηλικίας η συχνότητα μειώνεται .
Ποια είναι τα κυριότερα αίτια τροφικής αλλεργίας στα παιδιά;
Τα κυριότερα αίτια τροφικής αλλεργίας είναι τα ακόλουθα:
- Πρωτεΐνη αγελαδινού γάλατος. Το πρώτο αλλεργιογόνο στο οποίο το βρέφος εκτίθεται συνήθως είναι οι πρωτεΐνες του αγελαδινού γάλακτος. Είναι τα πιο συχνά αλλεργιογόνα στα βρέφη γάλα . Η συχνότητα της αλλεργίας στο γάλα αγελάδας υπολογίζεται στο 2-3% των βρεφών και ελαττώνεται με την αύξηση της ηλικίας. Η αλλεργία στο γάλα της αγελάδας εκδηλώνεται με συμπτώματα κυρίως από το πεπτικό σύστημα, το δέρμα και το αναπνευστικό και είναι δυνατόν να είναι άμεσου ή επιβραδυνόμενου ή μεικτού τύπου.
- Πρωτείνη σόγιας. Οι πρωτεΐνες της σόγιας Θεωρούνται το ίδιο αλλεργιογόνες με τις πρωτεΐνες του αγελαδινού γάλακτος . Το 30% με 50% των παιδιών με αλλεργία στις πρωτεΐνες του αγελαδινού γάλατος μπορεί να εμφανίσουν διασταυρούμενη αλλεργία με τη σόγια.
- Αυγό. Η αλλεργία στο ασπράδι του αυγού είναι πολύ συνήθης και είναι συνήθως άμεσου τύπου. Ορισμένα βρέφη που είναι αλλεργικά στο αυγό μπορεί να είναι αλλεργικά και στα πουλερικά. Υποχωρεί συνήθως καθώς μεγαλώνει το παιδί.
- Ψάρι. Το κυριότερο αλλεργιογόνο είναι μια πρωτεΐνη (ονομάζεται πρωτεΐνη Μ) και βρίσκεται στο 35% των ψαριών. Συνεπώς τα περισσότερα βρέφη που είναι αλλεργικά σ’ ένα είδος ψαριού δεν μπορούν να ανεχθούν κανένα ψάρι.
- Οστρακοειδή. Αυτά περιλαμβάνουν κυρίως οστρακοειδή και μαλάκια η παρουσία των οποίων είναι συχνή σε έτοιμα φαγητά.
- Φυστίκια (Peanut). Η αλλεργία στα φιστίκια είναι πολύ συνηθισμένη στις ΗΠΑ και μια από τις πιο κοινές στις βιομηχανικές χώρες. Η αλλεργία στο φιστίκι ενισχύεται από το ψήσιμο του φιστικιού. Προκαλεί σοβαρού βαθμού αναφυλακτική αντίδραση.
- Άλλα τροφικά αλλεργιογόνα. Πολλές τροφές μπορούν να ενοχοποιηθούν για τροφικές αλλεργίες. Οι πιο συνηθισμένες από αυτές είναι τα δημητριακά, το σιτάρι,τα εσπεριδοειδή (πορτοκάλια, λεμόνια), τα ακτινίδια, η μπανάνα κλπ
Πως διαγιγνώσκεται η τροφική αλλεργία;
Η διάγνωση της τροφικής αλλεργίας γίνεται με την βοήθεια των ειδικών τεστ. Τα αιματολογικά τεστ ανιχνεύουν στον ορό του ασθενούς ΙgE ανοσοσφαιρίνες (RAST) ειδικές για την ύποπτη τροφή. Τα δερματικά τεστ γίνονται με φυσική τροφή ή με εκχύλισμα από την ύποπτη τροφή. Συνήθως ξεκινούν σε ηλικία 3-4 μηνών και η ευαισθησία τους είναι 70-75% .Πολλές φορές η διάγνωση μπαίνει μόνο με κλινικά κριτήρια καθώς οι εργαστηριακές εξετάσεις δεν μας υποδεικνύουν πάντα την υπεύθυνη τροφή.
Πως αντιμετωπίζονται οι τροφικές αλλεργίες;
Η αντιμετώπιση της τροφικής αλλεργίας βασίζεται στην αποφυγή του υπεύθυνου τροφικού αλλεργιογόνου. Ιδιαίτερα στην περίπτωση της αλλεργίας στο γάλα η εξαίρεση των πρωτεϊνών του από την διατροφή των πασχόντων βρεφών οδηγεί όχι απλά στην αποκατάσταση της συμπτωματολογίας αλλά και στην οριστική θεραπεία. Για τον σκοπό αυτό σχεδιάζονται διαιτολόγια απ’ όπου απουσιάζει το γάλα αλλά και τα προϊόντα του. Αποκλείονται όλα τα προϊόντα διατροφής που εμπεριέχουν προϊόντα γάλακτος. Σε θηλάζοντα βρέφη αποκλείονται τα γαλακτοκομικά από τη μητέρα. Τα διαιτολόγια αποφυγής έχουν σύνθετες απαιτήσεις κυρίως στις περιπτώσεις των βρεφών καθώς απαιτείται ειδική μέριμνα για να εξασφαλίζεται ισορροπημένη πρόσληψη ζωικής πρωτεΐνης και ασβεστίου. Η διαδικασία αποκλεισμού τροφών είναι πιο πολύπλοκη και ευαίσθητη σε περιπτώσεις ευαισθησίας σε πολλαπλά αλλεργιογόνα.
Στα βρέφη με αλλεργία στο γάλα αγελάδας χορηγούμε ειδικά «υποαλλεργικά γάλατα» δηλαδή σκευάσματα γάλατος με υδρολυμένη-τροποποιημένη πρωτεΐνη. Η υδρόλυση της πρωτεΐνης σε μικρότερα μόρια την καθιστά λιγότερο αλλεργιογόνο. Τα γάλατα που έχουν υποστεί εκτεταμένη υδρόλυση είναι κατάλληλα για τη θεραπεία της αλλεργίας στο αγελαδινό γάλα. Συχνά υπάρχει η λανθασμένη αντίληψη ότι τα παιδιά με αλλεργία στο γάλα αγελάδος μπορούν να ανεχθούν το γάλα κατσίκας. Στην πραγματικότητα το γάλα αγελάδος και το γάλα κατσίκας περιέχουν τα ίδια αλλεργιογόνα. Η δίαιτα αποκλεισμού θα πρέπει να συνεχίζεται μέχρι την ηλικία των 2 ετών και σε κάθε περίπτωση μέχρι τους 12 μήνες. Μετά από αυτό το χρόνο η πρωτεΐνη του γάλακτος μπορεί να επαναχορηγηθεί κάτω από αυστηρό ιατρικό έλεγχο που να περιλαμβάνει την άμεση ιατρική παρέμβαση στην πιθανότητα αναφυλακτικής αντίδρασης (δοκιμασία πρόκλησης) .
Αλλεργία στο αγελαδινό γάλα μπορεί να παρατηρηθεί και σε θηλάζοντα βρέφη. Η ευαισθητοποίηση του βρέφους γίνεται μέσω των γαλακτοκομικών που καταναλώνει η μητέρα. Στις περιπτώσεις αυτές συνεχίζουμε τον μητρικό θηλασμό αλλά αποκλείουμε τα γαλακτοκομικά από τη διατροφή της μητέρας. Η αλλεργία στο αγελαδινό γάλα συχνά υποχωρεί στην πλειοψηφία των περιπτώσεων πριν τον δεύτερο χρόνο και σχεδόν πάντα πριν τον 6ο χρόνο .
Η βελτίωση των συμπτωμάτων μετά τον αποκλεισμό της ύποπτης τροφής αποτελεί την καλύτερη απόδειξη της σωστής διάγνωσης. Στη μεγάλη πλειοψηφία των περιπτώσεων η τροφική αλλεργία στα παιδιά τείνει να εξαφανιστεί μετά από λίγους ή περισσότερους μήνες ή έτη .
Η αλλεργία στο αυγό ή το ψάρι είναι πολύ πιο επιμένουσα. Η αλλεργία στα φιστίκια πρακτικά επιμένει για όλη τη ζωή .
Υπάρχουν τρόποι προφύλαξης από τις τροφικές αλλεργίες;
1. Μητρικός θηλασμός: Η ωφέλεια της αποκλειστικής διατροφής με θηλασμό στην πρόληψη αλλεργιών έχει αποδειχθεί αποτελεσματική
2. Αποφυγή πρώιμης εισαγωγής τροφών στο βρέφος: Η πρώιμη εισαγωγή στερεών τροφών στη διατροφή του βρέφους εκτός του ότι διατροφικά δεν είναι σωστή παίζει αρνητικό ρόλο στην εμφάνιση αλλεργιών
3. Υποαλλεργικά γάλατα (ΗΑ) : Πρόκειται για γάλατα με μερική υδρόλυση της πρωτεΐνης του αγελαδινού γάλατος έτσι ώστε να αποφεύγεται η ευαισθητοποίηση του βρέφους. Οι μελέτες που έγιναν με ΗΑ γάλατα ως αποκλειστική διατροφή βρεφών μέχρι τους 6 μήνες έδειξαν πράγματι ότι σε βρέφη με οικογενειακό ιστορικό αλλεργίας προλαμβάνουν τις αλλεργικές εκδηλώσεις μέχρι την ηλικία των 5 χρόνων. Επιπλέον αυτά τα γάλατα έχουν ποιοτικά ίδια διατροφική αξία με τα κοινά βρεφικά γάλατα .
4. Απογαλακτισμός. Σε περιπτώσεις θηλασμού ο απογαλακτισμός θα πρέπει να γίνει καθυστερημένα ή αλλιώς θα πρέπει να χορηγηθεί ένα υποαλλεργικό γάλα.
5. Εισαγωγή στερεάς τροφής μετά τον 6ο μήνα
6. Εισαγωγή του αυγού και του ψαριού στην διατροφή του παιδιού μετά τον χρόνο
7. Δεν θα πρέπει να εισάγονται νέες τροφές όταν έχει προηγηθεί επεισόδιο οξείας γαστρεντερίτιδας διότι αυξάνεται ο κίνδυνος ευαισθητοποίησης.